By Çarlık Rusyası’nın 19. yüzyılda uygulamaya koyduğu genişleme siyasetleri sonucunda Kafkasya’dan zorla sürülen Çerkes halkının büyük felaketinin üzerinden tam 161 yıl geçti.
21 Mayıs 1864’te yaşanan ve tarihe ‘Büyük Çerkes Sürgünü’ olarak geçen bu trajik olay, bu yıl da Türkiye başta olmak üzere dünyanın birçok noktasında acı ve gözyaşlarıyla anılıyor.
5 MİLYON ÇERKES NÜFUSU VAR
Bugün yalnızca anavatanlarında 700 bin Çerkes kalmışken, diasporada yaklaşık 5 milyon Çerkes yaşıyor.
Türkiye ise 3 milyonun üzerindeki nüfusuyla dünyadaki en büyük Çerkes topluluğuna mesken sahipliği yapıyor.
308 YILLIK DİRENİŞİN AKABİNDE GELEN SÜRGÜN
Çerkesler, yüzyıllar boyunca Kuzey Kafkasya’da, Karadeniz kıyısında bağımsız ve gelişmiş bir toplum olarak ömürlerini sürdürdü.
Ancak 16. yüzyılda başlayan Rus yayılmacılığı, bu halkın bahtını kökten değiştirdi.
Çarlık Rusyası’nın Karadeniz’e ulaşma maksadı doğrultusunda başlattığı Kafkasya seferleri 1556’da başladı ve 308 yıl boyunca sürdü.
Teslim olan Çerkeslere iki seçenek sunuldu: ya Rus ordusuna katılmak ya da göç etmek. Bu süreçte köyler yakıldı, ekinler yok edildi, hayvanlar itlaf edildi. Kıtlık, salgınlar ve savaşın yıkımıyla yüz binlerce insan hayatını kaybetti.
KBAADA’DA BİTMEYEN ACI: KIZIL ÇAYIR
Çerkes tarihinin en büyük kırılma noktası 21 Mayıs 1864’te Kbaada’da (bugünkü ismiyle Krasnaya Polyana) yaşandı.
Sayıca beş kat üstün Rus ordusuna karşı direniş gösteren Çerkesler, bu son savaşta mağlup oldu. Irmakların Çerkes kanıyla kırmızıya boyandığı bu bölgeye Ruslar “Kızıl Çayır” ismini verdi.
Bu yenilgi, halkın mukadderatını belirledi. Hayatta kalanlar, yanlarına yalnızca taşıyabilecekleri eşyaları alarak Karadeniz kıyılarına indirildi.
Yaşlı, çocuk, bayan demeden binlerce insan, Osmanlı gemileriyle Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu’ya sürüldü.
YOLDA VEFAT, SÜRGÜNDE SESSİZLİK
Çerkeslerin sürgünü, yalnızca göç değil; birebir vakitte büyük bir insani felaketti. Açlık, susuzluk, salgın hastalıklar ve fırtınalar nedeniyle yüz binlerce insan yolda hayatını kaybetti.
Tarihçiler, sürgün sürecinde yaklaşık 500 bin Çerkes’in hayatını yitirdiğini varsayım ediyor.
Osmanlı’ya ulaşabilenler için de zorluklar bitmedi.
Dağıldıkları yeni coğrafyalarda aidiyet uğraşı veren Çerkesler, geleneklerini ve lisanlarını ayakta tutabilmek için büyük bir direnç gösterdi.
“ÇERKES HALKINI ÖZ VATANINDAN SÜRME OPERASYONU”
Tarihçiler ve araştırmacılar, bu süreci sırf göç olarak değil, planlı bir etnik paklık ve soykırım olarak nitelendiriyor.
Rusya’nın Çerkesleri öz yurtlarından söküp atma maksadı, adım adım uygulandı. Sürgün edilemeyen Çerkesler ise Rus Kazak köylerine zorla yerleştirildi.
Bugün hâlâ Çerkes halkı, yaşananların memleketler arası alanda ‘soykırım’ olarak tanınması için uğraş veriyor.
TÜRKİYE’DE GÖZYAŞLARIYLA ANILIYOR
Sürgünün yıldönümünde Türkiye’nin birçok kentinde anma aktiflikleri düzenleniyor.
İstanbul’da Beşiktaş’ta, Samsun’da ise Karadeniz kıyılarında karaya çıkan cetlerinin müsaadeden yürüyen Çerkesler, denize karanfil bırakarak “Sürgün Andı” okuyor.
Kocaeli Kefken açıkları da anmaların kıymetli adreslerinden biri. Burada deniz seyahati sırasında hayatını yitiren binlerce kişi için “Nart Ateşi” yakılıyor, “Mezar Taşı Nöbeti” tutuluyor.
Törenlerde klasik kıyafetler giyiliyor, ağıtlar ve halk müzikleri eşliğinde hüzün dolu anlar yaşanıyor.
KİMLİĞE VE KÜLTÜRE SAHİP ÇIKMA ÇABASI SÜRÜYOR
Bugün Çerkes diasporası, yaşadığı ülkelerde kimliğini korumak, lisanını yaşatmak ve kültürünü geleceğe taşımak için büyük efor gösteriyor.
Türkiye’deki Çerkes dernekleri ve federasyonlar, anma etkinliklerinin yanı sıra eğitim ve kültürel faaliyetlerle halkın tarihî hafızasını canlı tutmaya çalışıyor.
Her geçen yıl daha fazla genç, ailesinin sürgün geçmişini öğreniyor, büyüklerinin yaşadıklarına sahip çıkıyor.
UNUTULMAYAN ACI, TANINMAYI BEKLEYEN BİR GERÇEK
Büyük Çerkes Sürgünü, sırf Çerkes halkının değil, insanlık tarihinin en büyük trajedilerinden biri olarak anılmaya devam ediyor.
161 yıl evvel yaşanan bu felaketin tanınması için başta Türkiye olmak üzere milletlerarası kamuoyuna davetler sürüyor.
Çerkes halkı, her yıl 21 Mayıs’ta, Karadeniz’in hüzünlü kıyılarında cetlerinin acısını yaşatmaya, unutturmamaya devam ediyor.
