By Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ konusunu kıymetlendirdi.
Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında ortaya atıldı
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ kuramının, 1983 yılında Harvard Üniversitesi’nden Prof. Dr. Howard Gardner tarafından ortaya atılmış bir tez olduğunu, Gardner’ın, bir eğitim psikoloğu olarak, çocukların zekâsının sadece matematiksel zekâ ile sonlandırılmasının yetersiz olduğunu savunduğunu söz ederek, “Bir çocuğu tanımak için yalnızca matematiksel zekâyı ölçmenin ve Stanford-Binet üzere testlerle kıymetlendirme yapmanın birçok çocuğa haksızlık yaptığını tabir etmiştir. Forrest Gump sinemasında, yetenekli olmasına karşın zekâ düzeyi kâfi görülmediği için dışlanan bir çocuğun dayanılmaz muvaffakiyetler elde ettiğini görüyoruz. Gardner, bu türlü örneklerden yola çıkarak, zekânın tek bir yapıdan ibaret olmadığını, çoğul olduğunu ve geliştirilebilir bir yapıya sahip olduğunu savunmuş, bu doğrultuda çoklu zekâ kuramını geliştirmiştir.” dedi.
Sözel zekâ ve mantıksal zekâ testlerde ölçülebilen iki zekâ türü…
O devirde Gardner’ın yedi farklı zekâ tipi tanımladığını lisana getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Sözel zekâ ve mantıksal zekâ, ekseriyetle klasik olarak bilinen ve testlerde ölçülebilen iki zekâ cinsidir. Öbür zekâ tiplerini ölçmek daha sıkıntı olabilir, fakat bu tiplerin muhakkak özellikleri vardır. Örneğin, müziksel zekâ. Müziksel zekâya sahip bireyler, çocukluk devirlerinde kapı gıcırtısından bile ritim çıkarıp dans edebilirler. Bu, kulak zekâsı olarak da bilinir. Nota bilgisi olmadan melodileri ve ritimleri anlayabilen bu bireyler, müziksel zekâ açısından epeyce yeteneklidir. Bir öbür zekâ tipi ise görsel zekâdır. Görsel zekâsı yüksek olan bireyler, bilhassa harita okuma, tasarım, zihinsel imgeler oluşturma üzere alanlarda başarılıdır. Ressamlar, mimarlar, çizerler ve pilotlar bu zekâ cinsine sahip şahıslara örnek gösterilebilir. Gördükleri bir şeyi basitçe çizebilir yahut tasarlayabilirler. Ayrıyeten, bedensel zekâ da kıymetli bir zekâ tipidir. Bedensel zekâya sahip şahıslar, vücut duyumlarını çok düzgün algılar ve koordine edebilirler. Uyum, istikrar, sürat ve fizikî dayanıklılık üzere maharetler bu zekâ tipinin en bariz özellikleridir. Mesela atletler, dansçılar, cerrahlar.. İnce motor marifetleri, bunlarda çoktur.” diye konuştu.
Zekâ yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir
Zekânın, doğuştan gelen bir kapasite olarak yüzde 30-40 oranında belirleyici olduğunu tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir. Zihinsel yatırım, emek ve eforla daha süratli yol alınabilir ve bu bireyler daha avantajlı olurlar. Toplumsal zekâ da var. Mesela bunlar eğitimciler ortasında, başkanlar ortasında, terapistler ortasında, psikologlar ortasında değerlidir. Karşı tarafın hislerini okurlar. Öbür bir zekâ tipi de içsel zekâ. İçsel zekâ da kendini tanır, tahlil eder, okur. Filozoflar, din adamları, psikologlar da içsel zekâyla, öz inançlı, öz disiplinli, kendini geliştirebilen şahıslardır. Bir de doğasal zekâ var. Çok çevreci olurlar bu bireyler. Florayı tanır, bitkiyi tanır, çiçekleri, ağacı çok uygun tanır.” dedi.
Evrensel bir ahlaki zekâ var mı?
Bir de tanımlanmış zekâlar ortasında varoluşçu zekânın olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu çoklu zekâdaki kişi varoluşu sorguluyor: ‘Ben niye varım? Vefat nedir? Neden ölürüz? Öteki insanlara neden âşık oluruz? Dünya nasıl, niye geldi?’ üzere varoluşsal sorular soran bireylerdir. Bir oburu de ahlaki zekâ olarak söz ediliyor.” tabirinde bulundu.
Gardner’in, üniversal bir ahlaki zekâ konusunda bir karara varamadığını da söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Düzenlediğimiz Olumlu Psikoloji Kongresi’ne Gardner’i davet ettik. 90 yaşında olmasına karşın çevrimiçi olarak etkinliğimize katıldı. Bir soru sordum ‘Teknoloji gelişiyor, bilgisayarlar süratle artıyor, yapay zekâ ile ilgili açılımlar başladı. Bu insanlığın geleceği ne olacak?’ diye… Dedi ki; ‘Maddi refah artacak, daha da artacak. Teknoloji de artacak lakin insani bedellerin artacağı konusunda çok telaşlarım var’. Nitekim de kötülükleri görüyoruz.” diye konuştu.
‘Vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım…
Türkiye’de ve dünyada kötülüklerin, maddi refah arttıkça azalması beklenirken tam bilakis artış gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, toplumsal çürümenin bir göstergesi olarak bedellendiriliyor. 2010 yılında yayımlanan Müspet Psikoloji kitabında, ‘vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım. ‘Ahlaki zekâ’ yerine ‘vicdani zekâ’ demek, bu kavramın daha ölçülebilir ve tanımlanabilir olmasını sağladı. Kitabın yayımlanmasının akabinde bir takım benimle bağlantıya geçti. ‘Kitapta tanımladığınız kavramları bir test ve ölçek hâline getirmek istiyoruz.’ diyerek bir çalışma yaptılar ve ‘Vicdani Zekâ Ölçeği’ ni geliştirdiler.” diye anlattı.
Anne baba ve öğretmenlere zekâ cinslerini içeren rehber
Duyguların Psikolojisi kitabında zekâ çeşidinin içeriğini tanımlayan 10’ar soruluk ölçek paylaştığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Böylece anne babalar ve eğitimciler, çocuklarına bu soruları sorarak hangi zekâ tipinin baskın olduğunu kolaylıkla belirleyebilirler. Anne, baba yahut rehber öğretmenler ilkokul düzeyindeki çocuklara bu ölçümleri yaparak çocukları tahlil eder. Sınıf öğretmeni çocuğu güzel tanıdığı için de yetenek avcılığı yapabilir.” dedi.
Gerçek başkanlar farklı zekâ çeşitlerini istikrarlı kullanır
Zekâ çeşitlerinin birbirleriyle bağlantıları konusuna da değinen Prof. Dr. Tarhan, “Aslında ülkü olan, tüm zekâ cinslerini yerinde ve vaktinde kullanabilmektir. Birtakım zekâ çeşitlerinde çok başarılı olabilirsiniz, fakat gerçek önderler ve kanaat liderleri, farklı zekâ tiplerini istikrarlı bir biçimde kullanabilen şahıslardır. Bu beşerler, topluma katkı sağlar ve başka insanlara yol gösterir. Bu nedenle, her bireyin tüm zekâ cinsleriyle ilgili hünerlerini geliştirmesi gerekir. Hiç kimse tek bir zekâ çeşidiyle ilerleyemez, zira hayatın farklı alanlarında çeşitli zekâ cinslerine gereksinim duyulur. Örneğin, toplumsal zekâ da içsel zekâ da kıymetlidir. Tahminen bir bahiste en düzgün olmayabilirsiniz, lakin tüm zekâ çeşitlerinde minimum bir düzeye ulaşmak gereklidir.”
Mantıksal zekâsı yüksek olanın duygusal zekâsının düşük olabilir…
Bazı insanların birkaç lisanı çok güzel konuşabildiğini lakin biriyle sohbet etmekte zorlanabildiğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“Bu durum, onların mantıksal zekâsının yüksek, fakat duygusal zekâsının düşük olduğunu gösterir. Örneğin, Einstein son derece dâhiydi; satranç oynuyor, keman çalıyor ve harikulâde keşifler yapıyordu. Lakin duygusal ve toplumsal zekâsı gelişmiş değildi. Evliliğinin 10. yılında eşine, ‘Benimle evli kalmak istiyorsan üç öğün yemeğimi hazırla, benden ilgi bekleme’ demişti. Bunun üzerine eşi, evliliği bitirme kararı aldı. İlkokul yıllarında ise öğretmenleri ona ‘Bu çocuk okumaz, adam olmaz’ demişti. Einstein, kendi alanında son derece başarılıydı, fakat başka zekâ tiplerini ihmal etmişti. Bu durum, insan vücudunun istikrarlı bir biçimde büyümesine benzetilebilir. Gözümüz olağandışı formda büyük olursa, yüzümüzün doğal ahengi bozulur. Tıpkı halde, zekâ cinsleri de istikrarlı bir ruhsal bütünlük içinde gelişmelidir. Elbette, bir zekâ tipi başkalarına kıyasla daha baskın olabilir, fakat başkalarını ihmal etmemek gerekir. Eğitimcilerin bu dengeyi sağlamak için yönlendirme yapması çok değerlidir. Müziksel zekâsı yüksek bir çocuğun illa müzik sanatkarı olması gerekmez. Fakat bu çocuk ders çalışırken müzik dinleyerek daha kolay öğrenebilir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
