By Görevden ayrıldığından bu yana verdiği birinci ve harikulâde açık kelamlı röportajında Joe Biden, halefinin birinci 100 günü hakkında değerlendirmelerini ve Atlantik İttifakı’nın (NATO) çökmesi durumunda geleceğe dair kaygılarını paylaşıyor.
Yarım yüzyıldan evvel siyasi mesleğinin başladığı Delaware’deki bir otelde selamladığım kişinin, kısa bir mühlet evvel “özgür dünyanın lideri” olduğuna inanmak güç.
Joe Biden hâlâ güç sembolleriyle çevrili; siyah SUV araçlar, kulaklık takan güvenlik vazifelileri, odada patlayıcı araması yapan köpekler… Lakin son üç ayını, inandığı şeylerin halefi tarafından alıp götürülüşünü izleyerek geçirdi.
Donald Trump, Biden ismini tercih ettiği siyasi silah olarak tekraren kullandı. Yakın tarihli bir tahlil, Trump’ın birinci 100 gününde Biden ismini en az 580 sefer söylediğini ya da yazdığını gösterdi. Pay senedi fiyatlarındaki artışları “Trump’ın borsası” olarak sahiplenen Trump, keskin düşüşleri ise “Biden’ın borsası” diye nitelendirdi.
Başkan Biden (eski liderler misyondan sonra da unvanlarını korurlar), bu haftaya kadar seleflerini misyonlarının başında eleştirmemek tarafındaki geleneğe büyük ölçüde bağlı kalmıştı. Fakat tokalaştığımız andan itibaren, onun da artık kelamını söylemeye kararlı olduğu belirli oluyordu.
Eski lider, koyu lacivert ekip elbisesiyle gülümseyerek ve rahat bir biçimde lakin misyondaki bir adamın kararlılığıyla geliyor. Bu, Beyaz Saray’dan ayrıldığından beri verdiği birinci röportaj ve en çok Donald Trump’ın, başta Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy olmak üzere, Amerika’nın müttefiklerine yönelik haline öfkeli görünüyor.
Trump ile Zelenskiy ortasında Şubat ayında Oval Ofis’te yaşanan hararetli tartışmaya atıfta bulunarak, “Bu olayın yaşanma biçimini Amerika’ya yakıştıramadım” diyor.
“‘Burası artık Amerika Körfezi’, ‘belki Panama’yı geri almalıyız’, ‘belki Grönland’ı satın almalıyız’, ‘belki Kanada 51. eyalet olmalı’ biçiminde konuşmamız… Allah aşkına ne oluyor?
“Hangi lider bu türlü konuşur? Bu biz değiliz. Biz özgürlük, demokrasi, fırsat ülkesiyiz, zapt etme ülkesi değil.”
Trump’ın dolu dolu geçen 100 günü sonrasında, Lider Biden’ın eleştireceği çok fazla mevzu vardı.
Ancak onun asıl tasası iç siyasetten çok milletlerarası alanla ilgili görünüyor: Amerika ile Avrupa ortasındaki ittifakın tehdit altında olduğuna inanıyor. Biden’a nazaran bu ittifak, seksen yıl boyunca barış, özgürlük ve demokrasiyi garanti altına aldı.
NATO endişesi
9 Mayıs’taki Avrupa Zafer Günü yıldönümünden birkaç gün evvel yaptığımız röportajdan çabucak evvel Biden cebinden büyük, sarı bir madeni para çıkardı ve avucuma koydu. Bu, geçen yılki Normandiya Çıkarması anma merasiminden kalma bir hatıraydı. Biden, Normandiya kıyısında yaptığı konuşmanın en değerli konuşmalarından biri olduğuna inanıyor. O konuşmada, savaşan ve hayatını kaybeden askerlerin “hiç kuşku duymadan, uğruna savaşmaya ve ölmeye bedel şeyler olduğunu bildiklerini” söylemişti.
Ona bu fedakarlık bildirisinin Amerika’da unutulma tehlikesi altında olup olmadığını soruyorum. “Halk tarafından değil lakin evet, liderlik tarafından” diye anıt veriyor.
Atlantik İttifakı’nın (NATO) ölmekte olduğunun düşünülmesinin “ciddi bir tasa kaynağı” olduğunu söylüyor.
“Bu gerçekleşirse, çağdaş dünya tarihini değiştireceğini düşünüyorum” diyor ve ekliyor:
“İnsanları bir ortaya getirme ve dünyaya liderlik etme kapasitesine sahip tek ulus biziz. Aksi halde sahneye Çin ve eski Sovyetler Birliği, yani Rusya çıkacak.”
Bu ittifak artık her zamankinden daha fazla sorgulanıyor. Önde gelen eski bir NATO yetkilisi bu hafta BBC’ye yaptığı açıklamada, Zafer Günü kutlamalarının adeta bir cenaze havasında geçtiğini söyledi.
ABD Başkanı Trump, Amerika’nın müttefikleri tarafından “dolandırıldığından” şikayet etti; Lider Yardımcısı JD Vance, Amerika’nın “Avrupa’yı kurtardığını” söyledi; Savunma Bakanı Pete Hegseth ise Avrupa’nın “beleşçilik” yaptığını argüman etti.
Biden, NATO üyelerinin “NATO topraklarının her bir karışını, kolektif gücümüzün külliyen savunmak” taahhüdünü “kutsal bir yükümlülük” olarak tanımlıyor.
Biden, “Dünyadaki müttefiklerimizin, son 80 yıldır durduğumuz yerde kalıp kalmayacağımızdan kuşku etmesinden endişeliyim” diyor.
Başkanlığı devrinde hem Finlandiya hem de İsveç NATO’ya katıldı; bu durumun ittifakı daha güçlü hale getirdiğine inanıyor. “Tüm bunları biz yaptık fakat artık dört yıl içinde bunları elinin zıddıyla itmek isteyen biriyle karşı karşıyayız.”
“Avrupa’nın, Amerika’nın tutarlılığına ve yalnızca NATO konusunda değil, dünya için değerli olan öbür problemlerde de liderliğine olan itimadını kaybetmesinden telaşlıyım.”
Biden, “şaşkın yaşlı adam” mı?
Başkan Biden ile, çocukluğundan beri konutum dediği Delaware eyaletindeki Wilmington kentinde buluşuyorum. Burası, Washington’dan trenle bir buçuk saatlik uzaklıkta; Biden bu seyahati, 30 yaşında Senatör olduğundan beri 50 yıldır yapıyor. Amerika liderleri ortasında en uzun mühlet kamu misyonu yapan kişi.
Oval Ofis’ten ayrıldığında 82 yaşındaydı. Yaşı, bitmek bilmeyen bir tartışma konusu oldu. Gazeteciler Jake Tapper ve Alex Thompson, “Original Sin: President Biden’s Decline, Its Cover-Up, and His Disastrous Choice to Run Again” (Orijinal Günah: Lider Biden’ın Çöküşü, Bunun Gizlenişi ve Tekrar Aday Olma Felaketi) isimli kitaplarında onu “zaman vakit şaşkın bir yaşlı adam” olarak tanımlıyor.
Geçtiğimiz Haziran ayında canlı yayında gerçekleşen ve felaket olarak nitelendirilen tartışma performansı daha fazla soru işaretini beraberinde getirdi. Biden cümleleri toparlayamadı, sözleri karıştırdı, bir anda ne diyeceğini unuttu ve bir noktada şaşırtan formda “Sonunda Medicare’i yendik!” diye övündü. Bu olaydan kısa müddet sonra seçim kampanyasından çekildi.
Biden bugün hala sıcak ve karizmatik, seçim kazanmasını sağlayan halkçı cazibeye sahip fakat bir vakitler olduğu öndere nazaran çok daha yavaş, sessiz ve tereddütlü. Onunla yüz yüze görüşmemiz sırasında Beyaz Saray’da dört yıl daha misyon yaptığını ve 90 yaşına yaklaştığını hayal etmekte zorlandım.
Biden’a geçen yıl aldığı kararları yine düşünmek zorunda kalıp kalmadığını soruyorum. Seçim gününden yalnızca 107 gün evvel başkanlık yarışından çekilmişti, bu da Kamala Harris’e kendi kampanyasını kurgulamak için hudutlu bir vakit bırakmıştı.
“Bence fark etmezdi. Yeterli bir adayımız vardı, finansmanı büsbütün sağlanmıştı” diyor.
“Kimse başarmayı hedeflediğimiz şeyleri başarabileceğimizi düşünmemişti. Ve gündemimizde o kadar başarılı olmuştuk ki, ‘Hayır, artık duracağım’ demek zordu… Sıkıntı bir karardı.”
Peki, pişman mı? Daha erken çekilmek, diğerine daha büyük bir talih tanıyabilir miydi?
“Hayır, bence gerçek karar buydu” diye karşılık verip bir müddet sessiz kalıyor. “Bence… Tam olarak güç bir karardı.”
Trump ‘Cumhuriyetçi bir lider üzere davranmıyor’
Biden, siyasete adaletsizlikle çaba etmek için girdiğini ve bugüne kadar bu gayrete olan isteğini hiç kaybetmediğini söylüyor. Geçtiğimiz yıl Normandiya Çıkarması anmalarında, ” Demokrasi, İkinci Dünya Savaşı’nın sonundan bu yana dünyada hiç olmadığı kadar tehdit altında” ikazında bulunmuştu.
Bugün bu kelamlarını şöyle açıyor: “Bugün pek çok Avrupalı başkan ve Avrupa ülkesi, ‘Şimdi ne yapmalıyım? Hangi yol benim için en düzgünü? Amerika’ya güvenebilir miyim? Onlar yanımızda olacak mı?’ diye düşünüyor.”
“Demokrasi tüm dünyada genişlemiyor tersine geriliyor. Her jenerasyon demokrasi için savaşmak zorunda.”
Geçtiğimiz günlerde Chicago’da konuşan Biden, Amerika’da “kimsenin kral olmadığını” söyledi. Ona, Lider Trump’ın anayasa ile sonlandırılmış bir liderden çok bir monark üzere davranıp davranmadığını soruyorum.
Kelimelerini dikkatle seçerek: “Cumhuriyetçi bir lider üzere davranmıyor” diyor.
Röportajımızın ilerleyen kısmında Biden, Amerikan demokrasisinin geleceği konusunda eskisi kadar telaşlı olmadığını savunuyor. Bunun sebebinin ” Cumhuriyetçi Parti’nin Trump’ın ne olduğunu anlamaya başlaması” olduğunu düşünüyor.
‘Putin’in duracağını düşünen kimse aptallık ediyor’
Başkan Biden, 2022 yılında Vladimir Putin’in Ukrayna’ya topyekün işgal başlatmak üzere olduğunu dünyaya duyurduğunda, NATO’daki başkan rolünü büyük bir memnuniyetle üstlenmişti.
Donald Trump Başkanlık vazifesine geldikten sonra ise farklı bir rota çizdi; Ukrayna’ya, savaşın sona ermesini istiyorsa Rusya’ya toprak vermeyi düşünmesi gerektiğini söyledi.
Biden, Trump’ın bu yaklaşımı için “Bu, çağdaş çağın ödün politikası” diyor.
Putin’in Ukrayna’yı “Ana Rusya’nın bir parçası” olarak gördüğünü, Ukrayna üzerinde tarihi hakları olduğuna inandığını belirtiyor… “Sovyetler Birliği’nin çökmüş olmasına dayanamıyor. Ve onun duracağını düşünen kimse, açıkça aptallık ediyor.”
Biden, Trump’ın bu yaklaşımının öbür Avrupa ülkelerine de Rusya’ya boyun eğme vaktinin geldiği sinyalini verebileceğinden korkuyor.
Biden tekrar de Ukrayna Savaşı hakkında tenkitlerle yüzleşti. Kiev’deki birtakım çevreler ve müttefikleri, ayrıyeten İngiltere’de kimi şahıslar, Biden’ın Zelenskiy’e işgale direnecek kadar takviye verip Rusya’yı yenebilecek kadar takviye vermediğini savunuyor. Bunun, Putin’in köşeye sıkışması durumunda nükleer silah kullanabileceği tasasından kaynaklandığı öne sürülüyor.
Putin’e bu hafta televizyonda direkt, savaşı kazanmak için nükleer silah kullanıp kullanmayacağı sorulduğunda, “Umarım gerekli olmaz” dedi ve savaşı “mantıklı bir sonuca” ulaştıracak araçlara sahip olduğunu ekledi.
Biden’a, Ukrayna’ya zafer kazandıracak silahları vermeye cüret edemediği ve bu yüzden savaşın uzadığı istikametindeki tenkitleri hatırlatıyorum.
Biden, “Onlara (Ukrayna’ya), bağımsızlıklarını müdafaaları için gereken her şeyi verdik. Ve Putin yine harekete geçseydi, daha sert cevap vermeye hazırdık ” diyerek kendisini savunuyor.
“Nükleer güçlerle üçüncü dünya savaşı ihtimalinden” bilhassa kaçınmak istediğini söylüyor ve ekliyor: “Ve bunu başardık.”
“Putin’in eli sahiden sıkışsaydı ne yapardı?” diye devam ediyor, “Nükleer silah kullanma tehdidinde bulunurdu. Bu bir oyun ya da kumar değil.”
