By Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan, Boğaziçi Üniversitesi tarafından düzenlenen ve “Belirsizlik Çağında Finansal Dönüşüm” temasını işleyen Finans Doruğu 2025’te, “Türkiye İktisadında Para Siyaseti ve Enflasyon Görünümü” başlıklı bir konuşma yaptı.
Karahan, global jeopolitik risklerin, teknolojik değişimlerin ve dalgalı finansal şartların para siyaseti üzerinde değerli tesirler yarattığını vurguladı. Bilhassa son devirde global ticaret siyasetlerinde yaşanan gelişmelerin, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeki belirsizlikleri artırdığını belirtti.
DEZENFLASYON SÜRECİ VE ENFLASYON GÖRÜNÜMÜ
2024 Haziran ayından itibaren Türkiye’de dezenflasyon sürecinin devam ettiğini belirten Karahan, enflasyonun ana eğiliminin gerilediğini ve hizmet enflasyonundaki düşüşün belirginleştiğini söz etti:
Mal enflasyonu da düşük düzeylerde seyrediyor. Uyguladığımız siyasetler sayesinde talepteki dengeleme enflasyondaki gerilemeyi destekledi. Enflasyon beklentilerindeki güzelleşme devam ediyor. Mart ayında yaşanan piyasa hareketliliklerine karşı proaktif adımlar attık. Para siyasetindeki kararlı duruşumuzu sürdürerek, dezenflasyon sürecini devam ettirmeyi amaçlıyoruz.
KÜRESEL BELİRSİZLİKLERİN ETKİSİ
Son periyottaki global ticaret ve iktisat siyasetlerindeki belirsizliklerin yüksek düzeylere ulaştığını belirten Karahan, bu durumun global büyüme üzerinde aşağı istikametli riskler oluşturduğunu söz etti:
Varlık fiyatlarındaki dalgalanmalar, finansal kuruluşların bilançoları üzerinden makrofinansal riskleri artırıyor. Bu belirsizlikler, global büyüme üzerinde aşağı taraflı baskılar oluştururken, enflasyonun tesirleri ise her ülkede farklı boyutlarda kendini gösteriyor.
Karahan, belirsizliklerin ülke ekonomilerine olan yansımalarını da ele aldı. Bu belirsizliklerin karar alma süreçlerini bozduğunu, yatırımların ertelenmesine ve tüketim daralmasına yol açtığını, ihracata dayalı ekonomilerde büyümeyi zayıflattığını, yatırımcıların daha inançlı limanlara yöneldiğini, gelişmekte olan ülkelerin risk primlerini artırdığını ve borçlanma maliyetlerini yükselttiğini söyledi. Ayrıyeten, global enflasyonun yükseldiği 2022-2023 periyodunu takip eden yıllarda, gelişmekte olan ülkelerdeki fiyat artışlarının daha besbelli hale geldiğini ve maliyet istikametli dış şokların fiyatlara daha süratli yansıdığını belirtti.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDEKİ KIRILGANLIKLAR
Karahan, gelişmekte olan ülkelerin, global belirsizlik periyotlarında gelişmiş ülkelere nazaran daha kırılgan hale geldiğini tabir etti: “Bu kırılganlıklar yalnızca büyümeyi değil, birebir vakitte fiyat istikrarı ve finansal istikrarı da olumsuz istikamette etkileyebiliyor”
Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerde borçlanmanın yüksek olmasının bir başka risk faktörü olduğunu belirtti.
POLİTİKA ARAÇLARININ ÇEŞİTLENMESİ
Karahan, belirsizlik ortamında siyaset yapıcıların kırılganlıkları yönetebilmek için çeşitli siyaset kombinasyonları kullanmalarının değerini vurguladı. Bilhassa gelişmekte olan ülkelerin, global finansal şartların bilinmeyen ve dalgalı hale gelmesiyle birlikte para siyaseti araçlarını çeşitlendirmeye yöneldiğini söyledi. 2008-2009 global finansal krizinin akabinde, dışsal şoklara karşı daha görünür hale gelen kırılganlıkların, gelişmekte olan ülkeleri klasik faiz oranı siyasetlerini tamamlayan yeni araçlar kullanmaya ittiğini belirtti.
Bu araçlardan birinin döviz piyasası müdahaleleri olduğunu söz eden Karahan, “Kur geçişkenliğinin yüksek olduğu gelişmekte olan ülkelerde, fiyat istikrarını sağlamak maksadıyla döviz müdahaleleri kıymetli bir para siyaseti aracı haline gelmiştir” dedi.
Diğer değerli araç kümesinin ise makro ihtiyatçı siyasetler olduğunu belirten Karahan, bu siyasetlerin iç ve dışsal kırılganlıkları yönetmeye yönelik tedbirler sunduğunu kaydetti.
“GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER, MAKRO İHTİYATI SIKLIKLA KULLANIYOR”
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, gelişmekte olan ülkelerin merkez bankalarının para siyaseti faizinin yanı sıra makro ihtiyatı siyasetler ve döviz müdahaleleri üzere tamamlayıcı araçları sıklıkla kullandığını belirtti. 2008-2009 global finansal krizinin akabinde, birçok merkez bankasının sadece faiz oranlarını ayarlamakla kalmadığını, birebir vakitte finansal istikrarı desteklemek maksadıyla makro ihtiyatı siyasetlerini sıkılaştırdığını vurguladı.
Karahan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
Sermaye akımlarının hızlandığı devirlerde, bu tıp araçlar finansal döngülerin aşırılıklarını dengeleyici bir fonksiyon üstleniyor. Pandemi sırasında ise genişleyici para siyasetleri devreye girdi ve faiz oranlarında indirime gidildi. Lakin bu gevşeme sırf faiz oranlarıyla sonlu kalmadı; döviz müdahaleleri ve makro ihtiyatı tedbirler de kullanılarak siyaset seti çok boyutlu hale geldi.
Son yıllarda, global enflasyon baskılarının ve gelişmiş ülke merkez bankalarının nakdî sıkılaştırma siyasetlerinin, gelişmekte olan ülkelerde de benzeri sıkılaştırıcı tedbirleri hayata geçirmesine yol açtığını tabir etti.
Karahan, bu siyaset bileşimlerinin her ülkenin karşılaştığı makrofinansal şartlar, dış borç yapısı, kur geçişkenliği ve sermaye akımlarının açıklığı üzere faktörlere dayandığını belirterek, “Dolayısıyla, gelişmekte olan ülkelerde tek tip bir siyaset reaksiyonu değil, her ülkenin özel şartlarına nazaran uyarlanmış, çoklu ve esnek siyaset stratejilerinden kelam etmek daha yanlışsız olur” dedi.
“TL MEVDUAT HİSSESİNİ ARTTIRMAYI VE KKM’Yİ AZALTMAYI HEDEFLİYORUZ”
Karahan, Türkiye’nin para siyaseti uygulamalarına da değindi ve para siyaseti araçlarını, başka gelişmekte olan ülkeler üzere, temel para siyaseti faizini çeşitli makro ihtiyatı araçlarla güçlendirdiklerini vurguladı. Son periyottaki makroekonomik gelişmelere dair şu açıklamalarda bulundu:
Sıkı mali duruşumuzu desteklemek için kullandığımız araçları üç ana başlıkta toplayabiliriz. Birinci olarak, Türk lirası mevduatın hissesini artırmak ve KKM’yi kademeli olarak azaltmak gayesiyle mevduata yönelik düzenlemeler. İkinci olarak, kredi büyümesine yönelik düzenlemelerle kredi talebindeki dalgalanmalara karşı tedbir alıyoruz. Üçüncü olarak ise sistemdeki fazla Türk lirası likiditesini yönetmeye yönelik adımlar atıyoruz. Mart ayından bu yana finansal piyasalarda yaşanan gelişmeleri, enflasyon görünümüne olabilecek tesirlerini kıymetlendirerek mali sıkılaştırıcı önlemler aldık.
Karahan, bu adımların Türk lirasının fonlama maliyetlerini artırmaya yönelik, likidite idaresini güçlendiren ve döviz talebini sınırlayan tedbirleri içerdiğini belirtti.
“TL MEVDUATI HİSSESİ, YÜZDE 58 İLE TARİHİ ORTALAMAYA YAKIN”
KKM bakiyesindeki azalma, finansal istikrar üzerinde risk oluşturmadığı üzere Türk lirası cinsi mevduatın hissesini artırarak, mali transfer düzeneğini güçlendiriyor. Merkez Bankası’nın bilançosundaki riskleri de azaltıyor.
Son 12 ayda vadesi dolan KKM hesaplarından dövize geçiş oranının yüzde 14,5 olduğunu belirten Karahan, şunları söyledi:
KKM bakiyesinin azalması, Türk lirası mevduat hissesini artırarak, finansal transfer sistemini güçlendiriyor. Ayrıyeten, son periyotta görülen finansal oynaklıkların Türk lirası mevduatın hissesi üzerinde hudutlu tesiri oldu. TL mevduatın hissesi yüzde 58 ile tarihi ortalamasına yakın bir düzeyde ilerliyor. Yatırım fonlarına dahil ettiğimizde ise görünüm değişmiyor.
“14 MART-2 MAYIS ORTASINDA DÖVİZ TALEBİNDE YURT İÇİ ETKİ SINIRLI KALDI”
TCMB Başkanı Fatih Karahan, hem yurtiçi hem de yurtdışındaki yatırımcıların Türk lirasına olan itimadının artış göstermesinin, rezervlerde olumlu bir tablo yarattığını söz etti. Lakin Karahan, bilhassa son periyotta yaşanan bölgesel ve global gelişmelerin, dış kaynaklı döviz talebinde bariz bir artışa yol açtığını vurguladı.
Karahan’ın verdiği bilgilere nazaran, 22 Mart 2024 prestijiyle 124 milyar dolar seviyesinde olan brüt rezervler, 14 Mart 2025’te 171 milyar dolara kadar yükseldi. Lakin bu yükselişin akabinde, 2 Mayıs prestijiyle rezervler 139 milyar dolara geriledi. Swap hariç net rezervlerde ise dikkat alımlı bir toparlanma yaşandı: 22 Mart 2024’te eksi 65 milyar dolar düzeyinde olan net rezervler, bir yıl içinde 66 milyar dolara ulaştıktan sonra, 2 Mayıs prestijiyle yaklaşık 14 milyar dolar olarak kaydedildi.
Karahan, bu periyoda ait döviz hareketlerine dair şu değerlendirmeyi yaptı:
“14 Mart-2 Mayıs ortasında gözlenen döviz talebinin yüzde 70’i yurt dışı kaynaklıydı. Buna karşılık, yurt içinden gelen döviz talebi epeyce hudutlu düzeyde kaldı.”
“TÜRK LİRASINA DÖNÜŞTE MEVDUAT FAİZLERİ BELİRLEYİCİ”
Karahan, enflasyonla çabada izlenen sıkı para siyasetinin tesirlerini değerlendirirken, siyaset faizi artışlarının beklentiler doğrultusunda mevduat ve kredi faizlerine yansıdığını söz etti.
“Uyguladığımız para siyaseti duruşu ve makro ihtiyatı çerçeve sayesinde, mevduat faizlerinin geldiği düzey hem Türk lirasına geçişi teşvik ediyor hem de tasarruf eğilimini güçlendiriyor” diyen Karahan, tüketici kredilerinde son devirde gözlenen hafif ivmelenmenin yüklü olarak kredi kartı kullanımlarından kaynaklandığını belirtti.
Karahan, iç talebin seyrine dair göstergelere de değinerek; perakende satış endeksi, kartlı harcamalar ve gerçek talep dataları ışığında, yurt içi tüketimin genel olarak ölçülü bir çizgide seyretmekle birlikte hâlâ makul ölçüde dirençli olduğunu kaydetti.
“ENFLASYON BEKLENTİLERİ, SIKI PARA SİYASETİNİ GEREKTİRİYOR”
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan, enflasyonla uğraşta sağlanan ilerlemeye dikkat çekerek, çeşitli göstergeler doğrultusunda dezenflasyon sürecinin devam ettiğini belirtti. Altı farklı göstergenin ortalamasıyla birlikte, iddia doğruluğu yüksek olan medyan enflasyon verisinin de incelendiğini aktaran Karahan, bu ölçütlerin yıllıklandırıldığında enflasyonun yüzde 30’un biraz üzerinde bir seviyede seyrettiğini söz etti. Bu datalar, Karahan’a nazaran, fiyatlar genel seviyesinde kalıcı bir gerilemenin sürdüğüne işaret ediyor.
Öte yandan besin enflasyonundaki gelişmeleri de kıymetlendiren Karahan, yıllık bazda aşağı taraflı bir seyir gözlemlense de, Ramazan ayının tesiriyle mart ayında fiyatlarda süreksiz bir yükseliş yaşandığını, nisan ayında ise bu artışın daha sonlu kaldığını kaydetti. Fakat, geçtiğimiz ay Türkiye genelinde yaşanan zirai don olayına işaret eden Karahan, bilhassa meyve fiyatları başta olmak üzere işlenmemiş besin eserlerinde önümüzdeki periyot için üst istikametli risklerin arttığını vurguladı.
Hizmet bölümündeki fiyat hareketlerini de mercek altına alan Karahan, nisan ayında temel mal fiyatlarının yükseldiğini, buna rağmen hizmet enflasyonundaki artışın görece daha ölçülü olduğunu lisana getirdi. Ayrıyeten, maliyet kaynaklı baskıların genel olarak hafifleme eğiliminde olduğunu ve bunun sırf makul alanlarla hudutlu kalmayıp iktisat geneline yayıldığını vurguladı.
Karahan’a nazaran, uygulanan sıkı para siyaseti ve bununla uyumlu makro ihtiyati tedbirler, enflasyon beklentilerinin gerilemesine katkı sağladı. Fakat, nisan ayında finansal piyasalarda yaşanan dalgalanmaların bu düzgünleşme sürecinde süreksiz bir duraksamaya yol açtığını söyledi:
Bugün prestijiyle enflasyon beklentileri hâlâ dezenflasyon patikamızın üzerinde seyrediyor. Bu da, para siyasetinde sıkı ve kararlı bir duruş sergilemeyi mecburî kılıyor.
“FİYAT İSTİKRARI SAĞLANANA KADAR SIKI DURUŞTAN TAVİZ YOK”
Konuşmasının devamında enflasyon üzerinde tesirli olan iç ve dış faktörleri de kıymetlendiren Karahan, emtia fiyatlarının görece ölçülü bir seyir izleyerek dezenflasyona katkıda bulunduğunu belirtti. Ayrıyeten, dış talepteki zayıflamanın ve uygulanan para siyasetlerinin tesiriyle iç talebin de bariz biçimde yavaşladığını lisana getirdi.
Ancak Karahan’a nazaran, global ve lokal ölçekte artan belirsizlikler nedeniyle, para siyasetinde ihtiyatlılığın elden bırakılmaması gerekiyor. Bu çerçevede TCMB’nin, sıkı para siyaseti duruşunu fiyat istikrarı ve kalıcı dezenflasyon sağlanana kadar sürdüreceğini söz eden Karahan, şu vurguyu yaptı:
Fiyat istikrarı sırf enflasyonu düşürmekle hudutlu bir gaye değil; birebir vakitte sürdürülebilir büyüme, finansal istikrar ve toplumsal refahın da ön şartıdır. Merkez Bankası olarak, enflasyonu orta vadeli gayelerle uyumlu bir patikaya oturtmak ve dezenflasyon sürecini kesintisiz sürdürmek ismine tüm araçlarımızla kararlı biçimde çalışmaya devam edeceğiz.
